Là Bộ trưởng Nội vụ trong Chính phủ Liên hiệp kháng chiến, đồng thời là Quyền Chủ tịch nước do Chủ tịch Hồ Chí Minh ủy nhiệm, cụ Huỳnh Thúc Kháng đã ghi dấu ấn sâu đậm khi chèo lái con thuyền cách mạng vững vàng vượt qua sóng gió những ngày đầu lập nước.
Đó cũng là dấu ấn lớn nhất trong chặng cuối hành trình từ một chí sĩ yêu nước đến với sự nghiệp đấu tranh vì độc lập cho Tổ quốc, tự do cho dân tộc mà cụ đã nhiệt tâm dâng hiến.
Từ chí sĩ yêu nước đến “người của cách mạng, của nhân dân”
Sinh năm 1876 tại huyện Tiên Phước, Quảng Nam (nay là thành phố Đà Nẵng) trong một gia đình nho học, cụ Huỳnh Thúc Kháng lớn lên trong bối cảnh đất nước lầm than, cả dân tộc chìm trong ách thống trị thực dân phong kiến. Sớm bộc lộ tư chất thông minh, học rộng, cụ đỗ tiến sĩ năm 1904 khi vừa 28 tuổi, nhưng không ra làm quan như nhiều người khác mà chọn con đường đấu tranh cho dân cho nước đầy gian truân.
Cùng với các cụ Phan Châu Trinh và Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng trở thành một trong những ngọn cờ tiêu biểu của phong trào Duy Tân ở Trung Kỳ. Cụ mở trường, viết sách, kêu gọi chấn hưng dân trí, cải cách xã hội để canh tân đất nước. 13 năm bị giam cầm ở Côn Đảo càng nung nấu trong cụ khát vọng đấu tranh cho độc lập, tự do.
Ra tù, cụ tiếp tục hoạt động. Cụ ứng cử vào Viện Dân biểu Trung Kỳ, dùng diễn đàn này để đấu tranh cho lợi quyền của nhân dân. Cụ sáng lập và làm chủ bút báo Tiếng Dân - một trong những tờ báo yêu nước có ảnh hưởng lớn, truyền bá tư tưởng khai dân trí và gìn giữ tinh thần dân tộc.
Từ chối lời mời của Vua Bảo Đại tham gia chính phủ thân Nhật Trần Trọng Kim cũng như Hoàng thân Cường Để, cụ quyết tâm tìm minh chủ. Khi biết Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là Nguyễn Ái Quốc, không quản ngại tuổi cao sức yếu, cụ đã nhận lời ra Hà Nội với ý định ban đầu "gặp Cụ Hồ bày tỏ một vài ý kiến". Nhưng rồi, cụ đã quyết định cộng tác với chính quyền cách mạng, đảm nhận chức vụ Bộ trưởng Nội vụ.
Việc cụ giữ chức Bộ trưởng Nội vụ và sau đó được cử làm Hội trưởng Hội Liên hiệp Quốc dân Việt Nam (gọi tắt là Hội Liên Việt) vừa giúp Chính phủ có thêm một nhân sĩ tài năng, đức độ, vừa góp phần củng cố sự ủng hộ mạnh mẽ của quần chúng nhân dân và tăng thêm uy tín của Chính phủ liên hiệp kháng chiến.
Trên cương vị này, dù thời gian không nhiều, cụ đã xúc tiến nhiều chủ trương liên quan đến tổ chức và phương thức hoạt động của Bộ; ban hành nhiều nghị định, thông tư nhằm hoàn thiện cơ cấu chính quyền cách mạng và chế độ công chức, công vụ của Nhà nước dân chủ cộng hòa non trẻ.
Lời dặn “dĩ bất biến, ứng vạn biến”
Tháng 5/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Pháp đàm phán. Trước lúc chia tay, Bác nắm tay cụ Huỳnh Thúc Kháng và nói: “Tôi vì nhiệm vụ quốc dân giao phó phải đi xa ít lâu, ở nhà trăm sự khó khăn nhờ cậy ở cụ cùng anh em giải quyết cho. Mong cụ 'dĩ bất biến, ứng vạn biến'”. Và Bác đã ủy nhiệm cho cụ làm Quyền Chủ tịch nước thay mình điều hành công việc của quốc gia.
Đáp lại sự kỳ vọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong thời gian Người đi vắng, trên cương vị Quyền Chủ tịch nước, cụ Huỳnh Thúc Kháng đã điều hành Chính phủ tập trung vào các nhiệm vụ quan trọng; khéo léo, chủ động trong quan hệ đối nội, đối ngoại, tích cực chuẩn bị thế và lực của toàn dân, sẵn sàng đối phó với âm mưu mở rộng xâm lược của thực dân Pháp.
Vận dụng linh hoạt sách lược “dĩ bất biến, ứng vạn biến” mà Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn trước lúc sang Pháp, dù là người chủ trương phát huy dân chủ, bất bạo động nhưng cụ Huỳnh Thúc Kháng cũng đã giận dữ ra lệnh “Diệt! Diệt! Diệt”. Cụ đã chỉ đạo công an trừng trị những phần tử phản động trong Việt Nam Quốc dân đảng cấu kết với quân Tưởng âm mưu lật đổ Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới được thành lập.
Uy tín, tài năng và đức độ của cụ Huỳnh Thúc Kháng trong thời gian giữ trọng trách Quyền Chủ tịch nước đã góp phần cùng với Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh tạo nên khối đại đoàn kết toàn dân trong cuộc đấu tranh giữ vững nền độc lập dân tộc, bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ ở thời điểm “ngàn cân treo sợi tóc”.
Nói về những đóng góp của cụ Huỳnh Thúc Kháng trong thời gian mình ở Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: "Trong lúc tôi đi vắng, nhờ sự lãnh đạo sáng suốt của cụ Huỳnh, Quyền Chủ tịch, sự săn sóc giúp đỡ của Quốc hội, sự ra sức gánh vác của Chính phủ, sự đồng tâm hiệp lực của quốc dân mà giải quyết được nhiều việc khó khăn, công việc kiến thiết cũng tiến bộ".
Tháng 12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh cử cụ Huỳnh Thúc Kháng làm Đặc phái viên Chính phủ đi kinh lý miền Trung, trực tiếp động viên đồng bào, chiến sĩ chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Cụ Huỳnh Thúc Kháng đã viết thư kêu gọi đồng bào phụ lão kháng chiến, nhấn mạnh: "Hãy tin tưởng vào Cụ Hồ Chí Minh, bậc yêu nước đại chí sĩ, kết chặt chẽ một khối quyết sống mái với kẻ thù".
Trên đường công tác, đến đâu cụ cũng kêu gọi toàn dân đoàn kết để kháng chiến, kiến quốc.
Đến Quảng Ngãi, cụ Huỳnh lâm bệnh nặng. Ngày 21/4/1947, tại thôn Phú Bình, thị trấn Chợ Chùa, huyện Nghĩa Hành (nay là xã Nghĩa Hành), cụ trút hơi thở cuối cùng, hưởng thọ 71 tuổi.
Từ một chí sĩ yêu nước của phong trào Duy Tân đến với chính phủ cách mạng, có lẽ cụ Huỳnh Thúc Kháng cũng đã thỏa một đời với dân với nước. Như cụ đã viết trong bức thư cuối cùng gửi Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Bốn mươi năm ôm ấp Độc lập và Dân chủ, nay nước đã được độc lập, chế độ dân chủ đã thực hiện, thế là tôi chết hả...”.
Tiếc thương và đau buồn, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư toàn quốc ca ngợi: "Cụ Huỳnh là người học hành rất rộng, chí khí rất bền, đạo đức rất cao… Cụ là người mà giàu sang không làm xiêu lòng, nghèo khổ không làm nản chí, oai vũ không làm sờn gan.
Cả đời cụ Huỳnh không cầu danh vị, không cầu lợi lộc, không thèm làm giàu, không thèm làm quan. Cả đời cụ Huỳnh chỉ phấn đấu cho dân được tự do, nước được độc lập”.
80 năm nước nhà độc lập là lúc chúng ta tưởng nhớ về Chủ tịch Hồ Chí Minh và những bậc yêu nước tiền bối như cụ Huỳnh Thúc Kháng. Cụ là một tấm gương đạo đức cao cả đã hiến dâng trọn đời mình cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc, vì độc lập, tự do, hạnh phúc của nhân dân.
Đúng như lời nguyên Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã phát biểu tại lễ truy tặng Huân chương Sao Vàng cho cụ Huỳnh năm 2013: “Cuộc đời hoạt động và nhân cách cao đẹp cùng tài năng, đức độ của nhà văn hoá, chí sĩ yêu nước, Quyền Chủ tịch nước Huỳnh Thúc Kháng là tấm gương sáng để các thế hệ con cháu hôm nay và mai sau học tập và noi theo”.
Comments