Theo các thông tin chính thức, hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin sẽ được tổ chức tại Alaska vào ngày 15/8, một sự kiện mang cả ý nghĩa biểu tượng lẫn chiến lược trong mối quan hệ Mỹ - Nga.
Cuộc gặp diễn ra trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine đã bước sang năm thứ 4 mà chưa có hồi kết. Nga đang duy trì thế phòng thủ chủ động ở Donetsk và Zaporizhzhia, dựa vào hạ tầng phòng ngự kiên cố và ưu thế của hỏa lực pháo binh. Trong khi đó, Ukraine đẩy mạnh các chiến dịch tấn công chính xác bằng máy bay không người lái (UAV) cảm tử, tên lửa hành trình tầm xa và pháo phản lực nhằm cắt đứt các tuyến hậu cần và kho dự trữ đạn dược của Nga.
Giới quan sát nhất định, thông qua hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin ở Alaska, Mỹ sẽ có cơ hội thể hiện vai trò kiến tạo hòa bình, trong khi Nga muốn tận dụng bàn đàm phán để củng cố tính chính danh cho những lợi thế đã đạt được trên thực địa.
Phản ứng ban đầu của Kiev cho thấy sự cảnh giác cao độ. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tuyên bố “không chấp nhận bất kỳ thỏa thuận nào được quyết định vắng mặt Ukraine”, đồng thời yêu cầu được tham gia trực tiếp mọi cuộc đàm phán liên quan đến lãnh thổ và an ninh quốc gia. Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng phát đi tín hiệu tương tự, nhấn mạnh rằng “mọi giải pháp hòa bình phải tôn trọng chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine”, một thông điệp nhằm răn đe khả năng Mỹ và Nga đạt thỏa thuận song phương mà không có sự đồng thuận từ các bên liên quan khác.
Yếu tố then chốt quyết định
Theo nhiều nhà phân tích, kết quả của cuộc đối thoại Trump - Putin tại Alaska sẽ không chỉ phụ thuộc vào thiện chí của hai nguyên thủ, mà còn bị một loạt biến số chiến lược đan xen chi phối. Mỗi yếu tố đóng vai trò như một mắt xích trong cấu trúc hòa giải và thiếu bất kỳ mắt xích nào, tiến trình khó có thể vận hành trọn vẹn.
Trước hết, vai trò của Ukraine là điều kiện tiên quyết. Không một thỏa thuận nào có tính bền vững nếu thiếu sự đồng thuận từ Kiev. Ukraine kiên quyết bác bỏ mọi giải pháp hợp thức hóa quyền kiểm soát của Nga đối với các vùng lãnh thổ đang tranh chấp. Việc đàm phán “qua mặt” Kiev không chỉ làm suy yếu tính chính danh quốc tế, mà còn có nguy cơ châm ngòi khủng hoảng chính trị nội bộ, khiến bất kỳ thỏa thuận nào cũng đứng trước nguy cơ sụp đổ ngay từ khi hình thành.
Bên cạnh đó, một cơ chế giám sát đáng tin cậy là nền tảng để bảo đảm việc thực thi cam kết. Ngừng bắn hay hòa bình chỉ khả thi nếu được kiểm chứng bởi một tổ chức quốc tế trung lập, có quyền tiếp cận không hạn chế và đủ thẩm quyền áp đặt chế tài khi vi phạm xảy ra. Nếu thiếu một hệ thống giám sát nghiêm ngặt, các điều khoản sẽ nhanh chóng bị phá vỡ, biến cuộc gặp ở Alaska thành sự kiện mang tính trình diễn ngoại giao thay vì bước ngoặt thực chất.
Vai trò của các bên thứ 3 cũng mang tính quyết định. Liên minh châu Âu (EU), Trung Quốc và Ấn Độ có thể vừa là “nhà bảo trợ” vừa là lực lượng tạo đòn bẩy để các bên tuân thủ thỏa thuận. Tuy nhiên, mọi sức ép phải được thiết kế một cách cân bằng để tránh làm một bên mất thể diện, bởi ngoại giao ép buộc dễ kích hoạt phản ứng ngược. Không có sự tham gia hiệu quả của các bên này, tiến trình hòa bình sẽ thiếu nguồn lực và động lực để duy trì lâu dài.
Cuối cùng, cục diện chiến trường và yếu tố chính trị nội bộ sẽ định hình mức độ nhượng bộ. Nếu các lực lượng Kiev tiếp tục duy trì áp lực lên bán đảo Crưm hoặc quân Nga giữ vững phòng tuyến ở các khu vực miền đông Ukraine, cán cân đàm phán sẽ thay đổi rõ rệt. Hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin ở Alaska do đó sẽ không chỉ là một diễn đàn ngoại giao, mà còn là phép thử thực tiễn giữa tiền tuyến và bàn đàm phán.
Những kịch bản khả thi
Các kịch bản khả thi cho tiến trình giải quyết xung đột Nga - Ukraine phản ánh những động lực phức tạp và đa chiều trong bối cảnh căng thẳng hiện nay.
Trước hết, kịch bản thỏa thuận có điều kiện dựa trên việc hai bên công nhận hiện trạng kiểm soát lãnh thổ hiện tại của Nga đổi lấy một lệnh ngừng bắn dài hạn. Mô hình này đem lại lợi ích rõ ràng cho Moscow khi hợp thức hóa kết quả trên tiền tuyến, đồng thời giúp Washington ghi điểm ngoại giao bằng việc khép lại giao tranh. Tuy nhiên, tính hợp pháp quốc tế của phương án này vẫn gây tranh cãi sâu sắc và nguy cơ kích hoạt phản ứng tiêu cực từ phía Ukraine cùng các đồng minh châu Âu kiên quyết bác bỏ “nền hòa bình áp đặt” rất lớn.
Kịch bản ngừng bắn tạm thời dưới sự giám sát của các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc hoặc Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), nhằm tạo điều kiện cho các vòng đàm phán tiếp theo cũng được xem xét với ưu điểm giảm bạo lực tức thì và mở hành lang nhân đạo.
Trong khi đó, thế bế tắc ngoại giao vẫn được đánh giá là kịch bản nhiều khả năng xảy ra nhất. Những bất đồng cơ bản về quy chế lãnh thổ, cơ chế rút quân cũng như vai trò trực tiếp của Ukraine trong đàm phán khiến mọi nỗ lực ngoại giao chỉ dừng lại ở các tuyên bố nguyên tắc, không ràng buộc pháp lý.
Ngoại giao kèm sức ép, kết hợp giữa các gói hỗ trợ quân sự và biện pháp trừng phạt kinh của Mỹ nhằm buộc Nga nhượng bộ, đồng thời duy trì kênh đối thoại là chiến lược “cây gậy và củ cà rốt”. Tuy nhiên, cách tiếp cận này tiềm ẩn nguy cơ khiến Moscow cảm thấy bị ép buộc, dẫn đến việc rút khỏi bàn đàm phán và làm gia tăng nguy cơ leo thang xung đột.
Suy cho cùng, mỗi kịch bản đều chứa đựng những thuận lợi và thách thức riêng, phản ánh tính phức tạp, mâu thuẫn và khó đoán của tiến trình ngoại giao trong bối cảnh chiến lược đầy biến động như hiện nay.
Triển vọng và rủi ro
Nếu cuộc gặp thượng đỉnh ở Alaska hội tụ 3 yếu tố then chốt là sự tham gia đầy đủ của Ukraine, cơ chế giám sát hiệu quả và sự đồng thuận chiến lược giữa Mỹ và các đồng minh, đây có thể là bước khởi đầu cho lộ trình hòa bình. Ngược lại, nếu chỉ mang tính biểu tượng, cuộc gặp dễ tạo ảo tưởng ngoại giao, khiến các bên trì hoãn những hành động giảm căng thẳng thật sự.
NATO và Đông Âu cảnh giác với mọi nhượng bộ quá mức, trong khi Ukraine dựa vào sự hỗ trợ của phương Tây để giữ thế mạnh trên bàn thương lượng và cảnh báo rủi ro từ các “giải pháp vội vàng”.
Dù kết quả ra sao, hội nghị thượng đỉnh Alaska vẫn là tín hiệu quan trọng về cách các cường quốc điều chỉnh xung đột giữa bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Một cuộc gặp hôm nay có thể là dấu hiệu cho những biến động chính trị sâu rộng ngày mai, quyết định không chỉ vận mệnh Ukraine mà còn tương lai của trật tự quốc tế.
Comments