Hồi sinh nghề thổ cẩm đang dần bị lãng quên
Từ bao đời nay, với người đồng bào dân tộc thiểu số nói chung và người đồng bào Mạ nói riêng, nghề dệt thổ cẩm trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt hàng ngày. Đây là một nét văn hóa được truyền qua rất nhiều thế hệ. Người Mạ xem thổ cẩm không chỉ là vật dụng thường ngày, mà còn là nơi người phụ nữ thể hiện sự khéo léo, bản sắc văn hóa và chiều sâu tâm hồn qua từng họa tiết, hoa văn.
Tại phường Đông Gia Nghĩa, tỉnh Lâm Đồng (trước đây là xã Đắk Nia, TP Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông) - nghề dệt thổ cẩm từng có thời gian mai một khi người dân chuyển sang sử dụng các sản phẩm công nghiệp, vải vóc hiện đại. Trong nhiều năm, thổ cẩm chỉ còn xuất hiện trong lễ cúng, lễ mừng lúa mới hay các dịp cưới hỏi quan trọng của buôn làng.
Tuy nhiên, kể từ khi nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Mạ được công nhận là nghề truyền thống của tỉnh Đắk Nông (cũ), những khung cửi sau thời gian dài "ngủ đông" đã hoạt động trở lại. Những phụ nữ từng rời xa khung dệt nhiều năm đã quay về cùng sợi chỉ, tấm vải để giữ nghề.
Đến năm 2018, tổ hợp tác dệt thổ cẩm Đắk Nia (nay là phường Đông Gia Nghĩa) được thành lập với 7 thành viên. Đến nay tổ đã có 12 người, tất cả đều là người dân tộc Mạ sống tại các bon Bu Sóp, N’Jiêng, Ting Wel Đơm… Tổ dệt thổ cẩm này là nơi quy tụ những người phụ nữ tâm huyết với nghề, thành thạo các kỹ thuật dệt truyền thống.
Bà H’Bạch (77 tuổi), ở bon Bu Sóp, phường Đông Gia Nghĩa kể, bà bắt đầu học nghề từ năm 10 tuổi. Thời điểm đó dù còn nhỏ tuổi nhưng bà đã biết kéo sợi, lên rừng hái lá cây, đào củ nghệ, tìm cây tràm mang về nhuộm màu chỉ. Ban ngày đi rẫy, tối đến bà lại ngồi vào khung cửi, cần mẫn dệt từng tấm thổ cẩm.
Theo bà H'Bạch, với đồng bào Mạ và các dân tộc bản địa khác, phụ nữ, con gái phải biết dệt vải. Khi còn trẻ, con gái dệt thổ cẩm để làm lễ vật trong việc cưới chồng. Còn khi đã lập gia đình, người phụ nữ dệt để may mặc, làm chăn đắp cho chồng con.
Không chỉ là một nghệ nhân thổ cẩm xuất sắc, bà H’Bạch còn là người truyền dạy dệt thổ cẩm cho 6 lớp học tại các bon Ting Wel Đơm, bon Bu Sóp và bon N’Jiêng. Học trò của bà là con cháu trong bon, những người trẻ đang tiếp nối nghề dệt truyền thống của người Mạ.
Tương tự, chị H’Tuyết (44 tuổi) cũng cho biết, chị được truyền lại nghề dệt thổ cẩm từ nhỏ, tuy nhiên thời gian trước do không có đầu ra nên chỉ dệt cầm chừng. Từ khi thành lập tổ, chị đã quay lại với khung cửi.
Thời gian này, sau những giờ lên nương rẫy, chị lại trở về cần mẫn bên khung dệt. Trung bình mỗi tấm thổ cẩm mất khoảng một tuần để hoàn thiện, tiền công làm tranh thủ mỗi ngày được khoảng 200.000 đồng.
Chị H'Tuyết chia sẻ, dù số tiền không nhiều nhưng cũng góp phần tăng thu nhập cho gia đình. Được biết gia đình chị H’Tuyết đã thoát nghèo gần chục năm nay. Nhờ có nghề dệt thổ cẩm, chị có thêm điều kiện để lo cho 2 người con ăn học, vươn lên trong cuộc sống.
Đưa thổ cẩm lên không gian mạng
Nghề dệt thổ cẩm truyền thống đang tiếp tục duy trì tại các bon làng người Mạ ở phường Đông Gia Nghĩa. Sản phẩm truyền thống này không chỉ mang lại thu nhập cho phụ nữ trong bon mà còn góp phần bảo tồn văn hóa dân tộc.
Thời gian qua, thương hiệu thổ cẩm người Mạ ở Đắk Nia bắt đầu được nhiều người biết đến vì đã lên sàn online. Tuy nhiên, do quy mô sản xuất còn nhỏ, làm hoàn toàn thủ công nên sản phẩm chưa đáp ứng được nhu cầu của khách tiêu dùng.
Chị H’Bình (38 tuổi - tổ trưởng) cho biết, để thổ cẩm được khách hàng biết đến rộng rãi, chị đã cùng mọi người trong tổ chủ động học cách bán hàng online, tham gia các lớp tập huấn, livestream trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok để đưa thổ cẩm đến gần hơn với người tiêu dùng.
Nhờ bán được hàng nên trung bình mỗi người trong tổ có thu nhập từ 7-8 triệu đồng/tháng, góp phần giúp phụ nữ nơi đây thoát nghèo, ổn định cuộc sống và thêm yêu nghề truyền thống.
Nói thêm về nghề dệt thổ cẩm, chị H'Bình cho hay, trước đây để hoàn thiện một tấm thổ cẩm lớn, người thợ phải mất cả năm. Chất liệu hoàn toàn từ tự nhiên, hoa văn tinh xảo, có những tấm được xem như báu vật và được định giá bằng cả một con trâu. Vì thế, người Mạ luôn gìn giữ thổ cẩm như một phần hồn cốt của gia đình, của dân tộc.
"Ngoài việc sản xuất và bán hàng, việc truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ trong bon cũng rất quan trọng vì nó giúp bảo tồn bản sắc dân tộc. Những người phụ nữ gắn bó với khung cửi, việc học và dạy nghề không chỉ để duy trì sinh kế, mà còn là cách để gìn giữ văn hóa truyền thống dân tộc", chị H'Bình nói.
Ông Thạch Cảnh Tịnh, Chủ tịch UBND phường cho biết, việc duy trì và phát triển làng nghề thổ cẩm không chỉ gìn giữ được giá trị văn hóa mà còn tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân. Khi sản phẩm làm ra có thể thương mại hóa, phù hợp với xu hướng thị trường, người dân sẽ chủ động hơn trong phát triển kinh tế hộ gia đình.
"Thời gian tới, địa phương sẽ tiếp tục nghiên cứu và mở thêm các lớp đào tạo kỹ năng bán hàng online, đồng thời kết nối đầu ra cho sản phẩm để giúp người dân yên tâm gắn bó với nghề truyền thống, từng bước nâng cao thu nhập và ổn định cuộc sống", ông Tịnh nói.
Dệt thổ cẩm không chỉ là một nghề mưu sinh tại phường Đông Gia Nghĩa mà giờ đây đã thực sự trở thành cầu nối văn hóa gắn kết các thế hệ, khơi dậy lòng tự hào dân tộc và mở ra hướng phát triển bền vững cho cộng đồng người Mạ trên vùng đất đỏ bazan này.
Comments