Giữa những nếp nhà sàn truyền thống của đồng bào dân tộc La Ha ở tỉnh Sơn La, lễ hội Láng Pang Ả (còn gọi là Pang A) từng là linh hồn của cộng đồng.
Lễ hội là dịp để đồng bào La Ha tạ ơn thần linh và tổ tiên, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no, mạnh khỏe. Đây cũng là nơi giao lưu, gắn kết giữa các thành viên trong bản, là dịp để thế hệ trẻ học hỏi và tiếp thu những giá trị văn hóa truyền thống.
Tuy nhiên, theo dòng chảy của thời gian, những giá trị văn hóa cổ truyền dần bị mai một. Lễ hội Láng Pang Ả đứng trước nguy cơ chỉ còn là ký ức xa xăm.
Trước thực trạng đáng báo động, chính quyền địa phương và các nghệ nhân dân gian quyết tâm phục dựng lại lễ hội mang đậm bản sắc truyền thống dân tộc này.
Các già làng, trưởng bản, những người còn lưu giữ ký ức về lễ hội được mời đến để cùng nhau ôn lại, tái hiện từng nghi thức, bài cúng, từng điệu múa, lời hát cổ... để các cơ quan chức năng nghiên cứu, ghi chép lại, làm tài liệu truyền dạy cho lớp trẻ.
Trong bối cảnh đời sống của người dân miền núi còn nhiều khó khăn, kinh phí là một rào cản lớn đối với công tác phục dựng, bảo tồn lễ hội. Nhưng nhờ có nguồn vốn từ dự án 6 - Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch - thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030 (Chương trình 1719), bài toán kinh phí mua sắm lễ vật, trang phục và đạo cụ, tổ chức lễ hội... đã được giải quyết.
Những thanh âm xưa được đánh thức, không gian linh thiêng của lễ hội dần sống lại.
Việc phục dựng thành công lễ hội Láng Pang Ả đã góp phần tạo nên một sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, thu hút du khách, đồng thời nâng cao ý thức bảo tồn di sản văn hóa trong cộng đồng người La Ha.
Phát huy sự tham gia của cộng đồng
Lễ hội Láng Pang Ả là một trong rất nhiều lễ hội truyền thống, loại hình văn hóa dân gian của DTTS đã được phục dựng và duy trì nhờ nguồn vốn hỗ trợ của dự án 6 - Chương trình 1719.
Các hoạt động chính gồm: Khảo sát và tư liệu hóa di sản văn hóa truyền thống của các DTTS có nguy cơ mai một; hỗ trợ các nghệ nhân người DTTS trong việc lưu truyền, phổ biến các hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống, tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy cho thế hệ trẻ; tổ chức phục dựng, bảo tồn và phát huy các lễ hội truyền thống, các loại hình văn hóa phi vật thể tiêu biểu; xây dựng các mô hình văn hóa truyền thống tại các địa phương để phục vụ cho việc bảo tồn và phát triển du lịch, tạo sinh kế cho người dân; hỗ trợ xây dựng, tu bổ các thiết chế văn hóa và trang bị các phương tiện, công cụ cần thiết để phục vụ việc bảo tồn và phát huy văn hóa...
Tất cả những hoạt động nêu trên đều được triển khai với nguyên tắc phát huy quyền làm chủ và sự tham gia tích cực của cộng đồng.
Theo báo cáo của Ban chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia, trong giai đoạn 1 của Chương trình 1719 (2021-2025), dự án 6 đã hỗ trợ đầu tư xây dựng, bảo tồn 48 làng, bản và 69 điểm đến du lịch tiêu biểu truyền thống của các DTTS; 4.409 nhà văn hóa/khu thể thao tại các thôn, bản vùng đồng bào DTTS và miền núi được đầu tư xây dựng và hỗ trợ trang thiết bị, tu bổ, tôn tạo.
Dự án 6 cũng đã bảo tồn, phát huy 124 lễ hội truyền thống tiêu biểu của các DTTS; hỗ trợ hoạt động cho 695 câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian và 5.760 đội văn nghệ truyền thống tại các thôn, bản vùng đồng bào DTTS và miền núi; triển khai 33 chương trình khôi phục, bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa truyền thống của các DTTS có dân số ít người...
Đối với nhóm dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, dân tộc có khó khăn đặc thù, dự án đã thiết kế nhiệm vụ “Khôi phục, bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa truyền thống của các DTTS có dân số ít người” nhằm hướng đến bảo tồn toàn diện các giá trị văn hóa phi vật thể của 14 dân tộc có khó khăn đặc thù (Ơ Đu, Brâu, Rơ Măm, Pu Péo, Si La...).
Việc làm này khích lệ đồng bào DTTS phát huy vai trò chủ thể văn hóa, cùng sự hỗ trợ của Nhà nước, giải quyết tốt các vấn đề kinh tế - xã hội trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Cần tháo gỡ sớm "điểm nghẽn"
Trong số những “điểm sáng” triển khai dự án 6, có các tỉnh Sơn La, Nghệ An, Thanh Hóa…
Tại nhiều thôn, bản, bà con DTTS chia sẻ rằng nhờ dự án 6, họ không chỉ có cơ hội phục hồi giá trị văn hóa nguy cơ mai một mà còn cải thiện đời sống nhờ các sản phẩm văn hóa, thủ công mỹ nghệ được làm ra bởi các câu lạc bộ truyền thống.
Các chuyên gia, nhà khoa học cũng đánh giá dự án có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa và tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng.
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, vẫn còn tồn tại một số “điểm nghẽn” lớn cần sớm được giải quyết.
Đơn cử, việc chưa đồng bộ, thống nhất giữa các văn bản pháp luật, dẫn đến khó áp dụng. Việc điều chỉnh các văn bản liên quan đến quy định, định mức hỗ trợ còn chậm, khiến địa phương lúng túng trong quá trình triển khai, đặc biệt với những nội dung mới như hỗ trợ nghệ nhân hay phục dựng lễ hội.
Nhiều địa phương, đặc biệt là ở cấp xã, đội ngũ cán bộ còn hạn chế về năng lực, thiếu kinh nghiệm trong việc lập kế hoạch, quản lý dự án và tổ chức thực hiện các hoạt động văn hóa. Điều đó dẫn đến sự chậm trễ trong công tác khảo sát, thiết kế và phê duyệt dự án hỗ trợ.
Đặc biệt, việc chậm giải ngân vốn sự nghiệp là một trong những "điểm nghẽn" lớn nhất, làm gián đoạn việc triển khai các hoạt động văn hóa, truyền dạy, duy trì câu lạc bộ văn hóa cộng đồng…, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa. Nguyên nhân chủ yếu do công tác phân bổ, giao kế hoạch vốn chậm, cùng với quy trình thanh quyết toán phức tạp.
Để phát huy tối đa hiệu quả của dự án 6, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt, từ cả Trung ương và địa phương.
Dự án 6 nếu được triển khai thực sự hiệu quả sẽ tích cực góp phần bảo tồn bền vững những giá trị văn hóa truyền thống, biến văn hóa trở thành động lực phát triển đất nước.
Comments